KUM ZAMBAĞI

Türkçe adı Kum zambağı olan plantae âleminden, angiosperms ( kapalı tohumlular) bölümünden, Monocots (tek çenekliler) sınıfından, Liliales takımından, nergisgiller (Amaryllidaceae) familyasına ait, Pancratium maritimum L. Tür adı olan bitkidir. Çok yıllık dipten çıkan uzun mızrağı andıran 30-40 santim boyuna ulaşabilen yapraklarını kışın dökmeyen soğanlı bir bitki türüdür. Yunanca “bütün hep” demek olan pan sözcüğü ile “güçlü” demek olan cratys sözcüklerinin birleştirilmesi ile oluşmuştur. Cins adındaki ”güçlü” sıfatına yakışır bir biçimde tıbbi açıdan da çok önemli bir bitkidir.

Amaryllidaceae ailesi yaklaşık 1100 çeşitten oluşan monokotiledonlar grubuna aittir. Yüzyıllardır Avrupa ve Amerika’da Pancratium maritimum L. gibi türlerin beyaz gösterişli çiçeklerinden dolayı süs bitkisi olarak kültürü yapılmaktadır. Türler Akdeniz, Atlantik Karadeniz sahilleri boyunda yayılmışlardır. Dünyada Yunanistan, Fransa ve İspanya sahillerinde bulunan Kum zambağı; ülkemizde Kırklareli, Istanbul, Bolu, Bartın, Sinop, Samsun, Giresun, Trabzon, Antalya, Mersin ve Adana’nın kumlu sahillerinde doğal olarak bulunmaktadır. Söz konusu bitki özellikle sahil alanlarında yayılım gösterdiğinden dolayı turizm bu tür için tehdit oluşturmaktadır. İtalya, Fransa ve İspanya’da bu bitkinin populasyonunda önemli derecede azalma kaydedilimiştir. P. maritimum L. yabancı tozlanan bitki türü olarak düşünülmektedir ve tozlanmanın bölgelerdeki farklı organizmalara bağlı olduğu ve değişiklik gösterdiği bildirilmiştir.

Kum zambağı denize birkaç metre uzaklıkta yaşamını sürdürür tuzluluğa dayanıklıdır. Ekolojisi; ışık isteği fazla, güneşi sever, kuraklığa dayanıklı, kumul alanlarda rahatlıkla yetiştirilebilir, uzun şeritsi geniş yapraklı yaklaşık 40-45 cm boyunda, beyaz çiçekli, çiçek sayısı 3-15, koronalı, korona tepallerin 2/3 ü kadardır. Çiçeklenme zamanı Ağustos ve Ekim ayları arasındadır ve çiçekleri kokuludur. Bütün yıl plaj kumlarının altında beklerler ve yaz ortasında çok hızlı bir gelişmeyle çiçeklerini açarlar. Tozlaşmasında pervane böceklerinden, yayılma konusunda ise denizden yardım alır, dalgalar iri siyah tohumlarını sürükleyerek yeni koloniler oluşmasına yardımcı olurlar. Türkiye'de bulunan zambakların ülke dışına çıkarılması suçtur. IUCN-Kırmızı Liste kategorisi tehlikede (EN-Endangered) olan türe yönelik en önemli tehdit, kıyı bölgelerinde hızla yayılan yazlık konutlardır.

Tohumlarının bekletilmeden dikilmesi gerekir. Bitkinin toksik etkisi vardır. Bitki süs bitkisi olarak dikkat çekmesinin yanında bir tıbbi özellik olan alkoloidler kaynağı olarakta ön plana çıkmaktadır. Yapılan çalışmalarla kum zambağının yaprak ve köklerinde 16 adet alkoloid olduğu ve 5 tanesinin ilk defa bu bitkide tanımlandığı belirtilmiştir.