Geçmişten Günümüze Adana Ovası’ında Mevsimlik Tarım İşçileri Ve Çocukları

Sosyal kalkınma alanında araştırmalar, projeler ve savunu çalışmaları yapan hak temelli bir sivil toplum kuruluşu olan Kalkınma Atölyesi Kooperatifi, 2004 yılından beri mevsimlik gezici tarım işçilerin çalışma ve yaşam koşullarının iyileştirilmesi, bu sektördeki çocuk işçiliği ile mücadele, kırsal ve kentsel alanda yoksulluk ve yoksunluğun azaltılması, doğal çevrenin korunması ve geliştirilmesi, kadının toplumsal konumunun güçlendirilmesi ve toplumsal cinsiyet dengeli kalkınma, bölgesel ve uluslararası kalkınma iş birliklerinin geliştirilmesi, sürdürülebilir kalkınma modellerinin tasarlanması ve uygulanması için çalışmaktadır.

Adana Ovası, bitkisel üretimde istihdam edilen mevsimlik tarım işçilerine yönelik yaklaşık iki yüz yıllık bir geçmişe sahiptir. Ova’da kurulan büyük çiftlikler ile başlayan tarımsal üretimin piyasalaşması süreciyle birlikte, mevsimlik tarım işçiliğinde çocuklar da hemen hemen her dönem aileleriyle birlikte çalışma sürecine katılım sağlamış ya da bir şekilde ailelerin çalışma dönemlerinde onlarla birlikte göç etmiş ve Ova’da yaşamak durumunda kalmıştır. Tarihi belgelerde kanıtları çokça yer alan bu olgu, Adana Ovası’nın tarımsal üretiminin bir gerçekliğidir. Adana Ovası, Çukurova Bölgesi’nin en verimli, en bereketli topraklarını oluşturmakta, bitkisel üretimin sürekli yapıldığı ve bundan dolayı yılın bütün aylarında iş gücüne ihtiyaç duyan; bu ihtiyacını çevre iller ve komşu ülkelerden mevsimlik gezici tarım işçileriyle karşılayan coğrafyayı oluşturmaktadır. Yılın bütün ayları bitkisel üretim yapılabiliyor olması nedeniyle de diğer yörelerden farklılaşmaktadır. Bu nedenle mevsimlik tarım işçiliğine yönelik mevcut durum araştırmaları, işçilerin çalışma ve yaşam ortamlarını iyileştirme çabaları ve işçi ailelerin çocuklarına yönelik eğitim, sağlık ve çocuk koruma faaliyetleri için Ova, adeta bir laboratuvar konumundadır.

Kalkınma Atölyesi, Ocak 2017’de UNICEF Türkiye ile iş birliği yaparak Türkiye’de Çocuk İşçiliği ile Mücadele Programı’nı uygulamaya başlamıştır. Program, çocuk işçiliğinin yoğun olduğu mevsimlik gezici tarım işçiliğini odak alan araştırma ve savunu çalışmalarıyla kanıt temelli politika önerileri ve araçları geliştirmeyi amaçlamaktadır. Böylelikle yapısal, sektörel ve sosyal faktörlerin çocuk işçiliğini ve çocuk işçiliği riskini azaltma ve önlemedeki etkileri veya katkıları ele alınmaktadır.

Bu Program kapsamında Ocak-Nisan 2017 tarihlerinde yürütülen Adana Ovası’nda Çalışan Mevsimlik Tarım İşçileri ve Çocuklarına Yönelik Hizmet Modeline İlişkin Mevcut Durum Analizi çalışması, Adana Ovası’nın bu bağlamdaki tarihsel sürecinden hareketle, günümüzde ilgili kurumların başta çocuklar olmak üzere, mevsimlik tarım işçilerine yönelik faaliyetlerini gözden geçirmeye, Ova’da yaşayan mevsimlik işçi topluluklarının eğitim, sağlık, çocuk koruma hakları ve ihtiyaçları ile çalışma ve yaşam ortamlarının iyileştirilmesine yönelik hizmet sunumunu artırmaya odaklanmıştır.

Mevsimlik gezici tarım işlerinde çalışan çocuklar için bir planlama aracı olarak da kullanılabilecek bu rapor ve ekinde yedi adet görsel materyalden oluşan bir yayın setidir.

Geçmişe yönelik çalışmaların derlenmesi ve değerlendirilmesindeki temel amaç; Adana Ovası’nda mevsimlik tarım işçileri ve onların çocuklarına yönelik uygulanan program ve projeleri, süreci etkileyen sosyal ve ekonomik değişimlerin detaylı bilgi ve verilerini zaman çizelgesine göre tespit etmek ve geleceğe yönelik dersler çıkartarak planlama sürecine katkı sağlamaktır.

Adana Ovası’nda mevsimlik gezici tarım işçileri ve onların -çalışan veya çalışmayan- çocuklarına yönelik eğitim, sağlık, çocuk koruma, yaşam ve çalışma ortamının iyileştirilmesi amacıyla doğrudan hizmet veren, faaliyet uygulayan, araştırma, izleme, değerlendirme, model geliştirme ve savunu yapabilecek konumda bulunan kurum ve kuruluşların, yasalar ve kurumun kendisine ait yönetmelik, tüzük, ana sözleşme, vakıf senedi gibi bağlayıcı dokümanlarından hareketle rol ve sorumluluğu bulunan aktörlerin (kurum/kuruluş) haritalandırılması yapılmış ve bundan hareketle yerel düzeyde çocuk işçiliğiyle mücadele modeli ortaya konulmuştur.

Adana Ovası’nda tarımsal üretime katılan aileler ve çocukların eğitim, sağlık, çocuk koruma ve çocukların işten el çektirilmesine yönelik çalışmalar; birbiriyle ilişkilendirilmemiş, birbirinden habersiz, eş güdüm içerisinde olmayan, kısa süreli ve sınırlı kapsamı olan projelerle gerçekleştirilmektedir. Ayrıca, çıktıların yerel ve ulusal politikaya dönüşmesi, çoğunlukla mümkün olamamaktadır. Projelerde iş birliği ve etkileşim hemen hemen yok denecek düzeydedir.

Meslek örgütleri, sendikalar, sivil toplum kuruluşları ve yerel yönetimlerin Adana Ovası’ndaki üretimde çocukların çalıştırılmaması konusunda faaliyetleri bulunmamakta ve yakın geleceğe dair hedefleri veya planlarında konuya yer verilmemektedir. Zaman zaman ve çoğunlukla, sorunun medyada gündeme gelmesiyle gerçekleştirilen geçici çalışmalar söz konusudur.

Araştırma ve geliştirme çalışmaları sonuçları yerel düzeyde bir değişime ve/veya etkiye yol açmamaktadır. Örneğin işçilerin yaşadıkları çadır yerleşimlerinin insana yakışır hale getirilmesinde barınma, su, banyo, tuvalet, sanitasyon, çamaşır yıkama, yemek yapma, ısınma ve aydınlatma gibi konulara dair, yöreye, kültüre ve insan haklarına uygun çözümler geliştirme konusunda modeller, seçenekler geliştirilememiştir. Özellikle barınma, su, tuvalet, banyo ve elektrik konusunda karşılaşılan sıkıntıların çözümü, çocuk koruma özelinde bakıldığında, acil önem arz etmektedir.

Mevsimlik gezici tarım işçileri ve onların çalışan veya ailesiyle birlikte yaşayan çocukları eğitim, sağlık, çocuk koruma gibi temel hizmetlere erişimde, yaşam ve çalışma ortamlarının iyileştirilmesinde sorunlar yaşamaktadırlar.

Adana Ovası’ndaki çadırlarda yaşayan aileler ve çocuklara yönelik sorunların çözümü için mevsimlik gezici tarım işçileri ve onların çocuklarına yönelik yapılması gereken ilk çalışma mevsimlik gezici tarım işçilerinin il/ilçelerde yerleştikleri yerlerin belirlenmesi olan haritalama çalışmasıdır. İşçi gruplarının hangi aylarda hangi yerleşime çadır kurduklarının harita üzerine işaretlenmesiyle işe başlanmalıdır. Bunun ardından çadır yerleşiminde bulunan tüm hanehalklarına yönelik veriler derlenmelidir. Bu veriler; demografik bilgiler, bireylerin eğitim ve sağlık durumları, yaşam ortamı altyapı ve özellikle çocuklar için olası risk durumu, çalışma ortamındaki koşullar ve altyapı durumlarıdır. Buna ek olarak il/ilçelerde hangi ürünler için hangi aylarda çalışmanın yapıldığı, çalışma sürelerinin de belirlenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bilinmektedir ki, mevsimlik tarım işçiliği çok dinamik bir süreçtir ve iklim faktörleri, ürün çeşitleri, tarımsal faaliyet çeşidi ve teknolojik altyapı gibi bu süreci etkileyen değişkenler mevcuttur. Bu nedenle temel hizmetlerin sunumu da dinamik ve esnek bir planlama yaklaşımıyla ele alınmalıdır.

Bu rapora www.ka.org.tr web sitesinden yayınlar bölümünden erişilebilmektedir.